Henüz 1942 yılında savaş zamanında Nazi Almanyası ve müttefiklerine karşı olan Avrupa Ülkeleri, Birleşik Krallık’ta gerçekleşen Müttefikler Eğitim Bakanları Konferansı’nda bir araya geldiler. İkinci Dünya Savaşı devam ederken bu ülkeler barış sağlandıktan sonra eğitim sistemlerini yeniden inşa etmenin yollarını tartıştılar. Fikir çok hızlı bir şekilde ivme kazandı ve kısa zamanda evrensel proje haline geldi. ABD dahil olmak üzere yeni hükümetler katılmaya karar verdiler. Müttefikler Eğitim Bakanları Konferansı’nın önerisi doğrultusunda Londra'da 1-6 Kasım 1945 tarihlerinde bir eğitim ve kültür kurumu kurulması için Birleşmiş Milletler Konferansı düzenlenmiştir. Konferans başlatıldığında savaş hemen hemen bitmişti. Konferans, gerçek barış kültürünü oluşturacak bir kurum kurmaya karar veren 44 ülkenin temsilcilerini bir araya getirmişti. Onların gözünde, yeni kurum “insanlığın entelektüel ve ahlaki dayanışmasını” kurmalı ve bu dayanışmayı kurarken başka bir dünya savaşının başlamasını engellemeliydi.
Konferansın sonunda 37 ülke Birleşmiş Milletler beratının uluslararası iş birliğiyle ilgili 9. bölüm 57. maddesi gereğince kısaca UNESCO olarak bilinen Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu’nu kurdular. 16 Kasım 1945 tarihinde imzalanan UNESCO Kuruluş Sözleşmesi yirmi ülkenin onamasının ardından 4 Kasım 1946 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu yirmi ülke: Avustralya, Birleşik Krallık, Birleşik Devletler, Brezilya, Çekoslovakya, Çin, Danimarka, Dominik Cumhuriyeti, Fransa, Güney Afrika, Hindistan, Kanada, Lübnan, Meksika, Mısır, Norveç, Suudi Arabistan, Türkiye, Yeni Zelanda ve Yunanistan’dır. UNESCO Genel Konferansının ilk oturumu, oy hakkına sahip 30 hükümetin temsilcilerinin katılımıyla 19 Kasım-10 Aralık 1946 tarihleri arasında Paris’te gerçekleştirilmiştir.
UNESCO kuruluş amacını programının birinci maddesinde, "UNESCO, milletlerarası bir iş birliğine dayanarak, ilim, kültür ve eğitim yolu ile dünyamızın barış ve güvenliğini korumak maksadıyla kurulmuştur" şeklinde açıklar. UNESCO’nun gayesi; Birleşmiş Milletler Anayasası’nda zikredildiği gibi, “adalete, ırk, cins, dil ve din ayrımı yapmaksızın herkes için insan hakları ve temel hürriyetlere evrensel saygıyı sağlamak, bunun için eğitim, bilim ve kültür yoluyla devletler arasındaki iş birliğini geliştirmek ve bu yoldan barışın ve güvenliğin korunmasına katkıda bulunmaktır.” Teşkilat Anayasasında açık bir şekilde belirtildiği gibi UNESCO’nun zor kullanarak değil üye devletlerin kendi istekleri doğrultusunda faaliyette bulunması gerekmektedir.
Birleşmiş Milletler üyesi her ülke otomatik olarak UNESCO’ya da üyedir. UNESCO faaliyetlerini kendisine üye olan her devlette kurulan Milli Komisyonlar aracılığıyla gerçekleştirmeye çalışmaktadır. Örgüt çalışmaları hakkında BM’ye rapor verir ve buradan teknik yardım görür. Ancak kendi organları, bütçesi ve diğer statüleri bakımından tamamen bağımsızdır. Örgütün Genel Konferans, Yürütme Konseyi, Sekreterlik olmak üzere üç organı bulunmaktadır.
Genel Konferans: Üye devletlerin temsilcilerinden oluşan oluşur. 1946-1953 yılları arasında her yıl toplanmışken 1954'ten bu yana iki yılda bir toplanmaktadır. Kuruluşun politikalarını ve temel çalışma planını belirleyen Genel Konferans, aynı zamanda UNESCO’nun en yetkili organı konumundadır. Ayrıca Yürütme Kurulu Üyeleri ile Genel Direktörü seçme hakkı da Genel Konferans’tadır.
Yürütme Konseyi: Genel Konferans'a katılan ve hükümetlerince aday gösterilen temsilciler arasından dört yıl için seçilir ve 58 üyeden oluşur.
Sekreterlik: Genel Konferans tarafından altı yıl için seçilen bir Genel Direktör'ün yönetimi altında çalışan UNESCO Sekreterliği, eğitim, bilim, kültür ve iletişim bölümlerine ayrılmıştır. Sekreterliğin başlıca görevi, iki yıllık UNESCO programlarının uygulanması için gerekli bütün teknik çalışmaları yapmak, tedbirleri almaktır.
Bu üç ana organın dışında UNESCO, onlarca farklı alana dağılan çalışmalarını, bünyesinde bulunan komisyon, komite ve uzmanlar ile üye devletlerin kurumları aracılığı ile yürütmektedir. Yukarıda da belirttiğimiz gibi UNESCO’nun eğitim, bilim ve kültür alanlarındaki amaçları, kendisine üye olan her devlette kurulan Milli Komisyonlar aracılığı ile gerçekleştirilir. Milli Komisyonlar ayrıca yerelde yürütülen çalışmaları bilimsel ve teknik açılardan desteklemekte, ülke çapında veya belirli bölgelere yönelik bilinçlendirme, tanıtım ve eğitim programları da yürütmektedirler.
UNESCO; insan hakları, özgür basın, herkes için eğitim imkanlarının eşit ve etik şekilde sağlanması, küresel ısınma, depremle mücadele, su ve orman havzalarının korunması, kültürel endüstriler ve kalkınma, kültür varlıklarının korunması ve yaşatılması, dijital medya ve telif hakları vb. farklı alanlara dağılan çalışmalar yürütmektedir. UNESCO, tüm çalışmalarında kırsal-kentsel, kadın-erkek, çağdaş-geleneksel gibi kavramsal ayırımlardan ziyade, insanların ve toplumların ihtiyaçları doğrultusunda ve engelli veya kısıtlılara da öncelik veren kültürel, bilimsel ve eğitsel faaliyetlere öncelik vermektedir.
UNESCO, toplumsal kesimlere erişmek için ulusal yönetimlerden, kurumlardan ve uzmanlardan destek almaktadır. Yürüttüğü her bir çalışmayı uluslararası hoşgörü ve paylaşımın artırılması için bir fırsat olarak gören UNESCO, çalışmalarını mümkün olduğu kadar farklı milletin katılımı ve iş birliği ile yürütmeye çalışmaktadır.
UNESCO, ayrıca tüm ulusların kültür ve bilim dünyasına yaptığı katkıları ön plana çıkaramaya çalışmaktadır. Bu sayede, her bir toplumun bilim ve kültür alanındaki zenginliklerini diğer dünya toplumları ile paylaşmalarını, onlara tanıtmalarını ve oluşacak bilgi akışı ile dünya genelinde hoşgörü ve refah ortamının sağlanması amaçlanmaktadır.
UNESCO, toplumların geleneksel zanaatlarının kaybolmaması için eğitim kampanyaları düzenlenmesi, okuma yazma kursları açılması, deprem ve tsunami için erken uyarı sistemi geliştirilmesi vb. farklı çalışmaları yürütürken, diğer yandan devletlerin telif haklarından, engelli eğitimine, tarih varlıklarının yasadışı yollardan kaçırılmasının engellenmesinden, yok olan dillerin korunmasına kadar birçok farklı konuda uluslararası anlaşma düzenlemektedir. Bu anlaşmaları tüm ülkelerin imzalaması ve kendi ülkelerinde uygulaması için kamuoyu da oluşturmaktadır.
UNESCO Dünya Miras Listesi olarak bildiğimiz liste başta olmak üzere, birçok liste ve program ise yine UNESCO’nun imzaya açtığı uluslararası anlaşmalara dayanarak oluşturulmaktadır. Bu programlara adını yazdırmak isteyen ülkeler, kendi ülkelerinde yaptıkları proje ve çalışmalarda uluslararası standartları yakalamaya çalışmakta ve ellerinden gelenin en iyisini yapmaya çalışmaktadırlar. Bu sayede, UNESCO’nun amaçladığı bilimsel, kültürel ve eğitsel kapasiteler gelişmektedir.
Türkiye’den Unesco Dünya Kültür Mirası Listesi’ne Giren Eserler
1.Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası (Sivas) 1985
2. İstanbul'un Tarihi Alanları (İstanbul) 1985
3. Göreme Millî Parkı ve Kapadokya (Nevşehir) 1985 (Karma Miras Alanı)
4. Hattuşaş Antik Kenti (Çorum) 1986
5. Nemrut Dağı (Adıyaman) 1987
6. Hieropolis Milli Parkı (Denizli) 1988 (Karma Miras Alanı)
7. Xanthos Antik Kenti (Antalya-Muğla) 1988
8. Safranbolu Şehri (Karabük) 1994
9. Truva Antik Kenti (Çanakkale) 1998
10. Edirne Selimiye Camii ve Külliyesi (Edirne) 2011
11. Çatalhöyük Neolitik Alanı (Konya) 2012
12. Bursa ve Cumalıkızık: Osmanlı İmparatorluğunun Doğuşu (Bursa) 2014
13. Bergama Çok Katmanlı Kültürel Peyzaj Alanı (İzmir) 2014
14. Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri Kültürel Peyzajı (Diyarbakır) 2015
15. Efes Antik Kenti (İzmir) 2015
16. Ani Arkeolojik Alanı (Kars) 2016
17. Aphrodisias Antik Kenti (Aydın) 2017
18. Göbeklitepe (Şanlıurfa) 2018
Bu eserlerin yanı sıra Türkiye’nin UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’nde ise 2020 itibariyle 78 kültürel, 2 karma ve 3 doğal olmak üzere toplam 83 mirası bulunuyor. Tüm dünyada UNESCO tarafından Dünya Mirası Listesi'nde Dünya Miras Alanı olarak ilan edilen eser sayısı ise 1121’dir. Bunlardan 869’u kültürel, 213’ü doğal ve 39’u karma (hem doğal hem kültürel) miraslardır.
Henüz Yorum Yapılmamış